Kulturno istorijske znamenitosti Niša
Niš je grad koji ima velike turističke potencijale, kulturno istorijske znamenitosti, prirodne atrakcije i naravno, raznovrsnu i kvalitetnu gastronomsku ponudu. U narednim danima donosimo vam priče o kulturnim i istorijskim znamenitostima grada na Nišavi.
Logor na Crvenom krstu u Nišu predstavlja jedan od malobrojnih sačuvanih fašističkih logora u Evropi, koji svedoči o stradanju komunista, partizana, pripadnika Jugoslovenske vojske u otadžbini, srpskog, romskog i jevrejskog stanovništva za vreme nemačke okupacije Niša i Srbije, u periodu od 1941-1944. godine. Kompleks logora ograđen je visokim zidom i bodljikavom žicom.
U glavnoj logorskoj zgradi koja je pretvorena u muzejski kompleks, posetioci mogu da vide samice, prostorije u kojima su boravile grupe zatvorenika, njihove potresne poruke na zidovima, kao i lične predmete kao što su dokumenta, delovi odeće, pisma i fotografije.
Monografija „80 godina Memorijalnog kompleksa 12. februar“, čiji je autor poznati niški istoričar Nebojša Ozimić, sadrži osnovne podatke o logoru smrti u Nišu i svakako predstavlja korisnu građu za generacije koje dolaze.
“Na žice, drugovi”, vikao je u ranu zoru tog 12. februara 1942. godine zarobljeni partizan Branko Bjegović, po kome jedno niško naselje nosi naziv. Iz sobe 12 potrčalo je 153 logoraša, ali je prilikom proboja nastradalo njih 48, kao i jedan nemački stražar.
Bilo je to prvo organizovano bekstvo iz logora Crveni krst u Nišu, a drugo se desilo 2. decembra 1942.godine.
Nebojša Ozimić, viši kustos i istoričar Narodnog muzeja u Nišu, autor monografije, kaže da je bilo neophodno da se u jednoj knjizi zabeleži sve što se dešavalo od osnivanja koncentracionog logora do 2021.godine.
“U koncentracionom logoru, koji su Nemci formirali septembra 1941. godine, tokom četiri godine, bilo je zatvoreno oko 30.000 ljudi. Međutim, svi zatvorenici nisu jednako tretirani. Prvu kategoriju činili su taoci, koji su nasumice hvatani kako bi bili streljani za odmazdu za ubijenog ili ranjenog nemačkog vojnika. Bilo je situacija da Nemci u raciji uhvate maloletnu decu, pa su njihovi očevi dolazili u logor umesto njih. Tako nešto nije zabeleženo ni u jednom drugom logoru tokom Drugog svetskog rata“, objašnjava Ozimić.
On dodaje da su drugu kategoriju činili Jevreji, koji su masovno streljani na Bubnju, treća grupa su bili oni za koje se sumnjalo da sarađuju sa Narodnooslobodilačkim pokretom, a četvrtu su činili oni optuženi da su u kontaktu sa Jugoslovenskom vojskom u otadžbini.
Ozimić kaže da nikad nije moglo tačno da se utvrdi koliko je logoraša i zatvorenika iz drugih zatvora u Nišu streljano na Bubnju, jer su nacisti uništili sve dokaze.
“Pretpostavlja se da je najmanje 10.000 logoraša streljano na Bubnju, na mestu gde je sagrađen monumentalni spomenik „Tri pesnice“. Mnogi zatvorenici iz Crvenog krsta su internirani u Nemačku, Austriju, Poljsku i Norvešku, gde su bili primoravni na rad. Nemci su uništili dokaze, po naređenju komandanta logora kapetana Hajriha Branta. Mesec dana pre oslobođenje Niša, 14. oktobra 1944. godine, Nemci su napustili logor”, ističe Ozimić.
Naš sagovornik kaže da je posle Drugog svetskog rata prikupljen obiman materijal koji obuhvata dokumenta, isprave, pisma, oružje, lične predmete i fotografije logoraraša, tako da je 1967. godine na 25-godišnjicu njihovog bekstva, u zgradi Logora, otvoren Memorijalni kompleks 12. februar.
– U ovoj monografiji se na jednom mestu može videti celokupni istorijat Logora, zašto je tu otvoren, zašto nosi to ime, kao i šta se sve u njemu dešavalo za vreme Drugog svetskog rata, posle oslobođenja, pa sve do danas. I ova monografija, koja je prva o Memorijalnom kompleksu 12. februar, bila je neophodna jer nikada ne smemo da zaboravimo šta se sve dešavalo, kaže autor monografije.
Ljudmila Ristić Miladinović
